Biblioteka w Zielonej: Kozielsk

środa, 8 stycznia 2025

Kozielsk - historia

Kozielsk

Ta wieś jest notowana w końcu XIX wieku jako Kozielsk, nad rzeczką Przylepnicą, dawniej Szronką, powiat mławski, gmina Zielona, parafia Kuczbork. Miała wtedy 4 domy, 39 mieszkańców i 422 morgi gruntu.
W dokumencie mogilneńskim z 1065 roku wymieniono grody mazowieckie, które oddawały dziewięcinę opactwu benedyktynów w Mogilnie, wśród nich był gród o nazwie Oselzch. Nazwa ta długo opierała się zabiegom badawczym. Podczas gdy np. Ploczch to Płock, a Seprch to Sierpc, Oselzch umieszczano na na lewym brzegu Wisły jako Osiek lub Osielsk położony na północ od Bydgoszczy.
Dopiero w 1967 roku Tadeusz Lalik ( ur.1928- zm. 2000) rozszyfrował Oselzch jako Kozielsk i zlokalizował go w okolicy Kuczborka. Zadecydowała tu bliskość Szreńska i Raciąża, które były także wymienione w dokumencie.
Obecny Kozielsk to maleńka wioseczka położona dwa km od Kuczborka na trasie Mława- Żuromin. Po wojnie mieściła się tam filia PGR rozmieszczona w dawnych zabudowaniach dworskich.
Zarówno Kozielsk jak i Kuczbork położone są na zachodnim skraju dawnej Puszczy Mławskiej, na samym przesmyku między błotami tejże Puszczy, a bagnami ciągnącymi się od okolic Szreńska na północny-zachód w kierunku Żuromina i rzeki Wkry.
Kozielsk ma późne poświadczenie w źródłach pisanych, pojawia się tam dopiero w 1413 roku. Nie zanotowano tu żadnego stanowiska archeologicznego, inaczej niż w Kuczborku.
Bliska odległość między Kozielskiem a Kuczborkiem pozwala się domyślać określonych powiązań. Nazwa Kuczbork, dawniej Krucborg, Cruczbork jest nazwa dwuczłonową i w wolnym przekładzie oznacza Gród Krzyża.
Miasto położone było na szlaku wiodącym z Płocka, Wyszogrodu i Ciechanowa przez Szreńska, na północ, na tereny dawnej Sasinii (kraju zajęcy), ściślej do Działdowa i dalej w głąb państwa krzyżackiego.
Spekuluje się, iż położenie włości książęcych nad granica krzyżacką, na szlaku nasuwa przypuszczenie, że mieściła się tu jedna z baz wypadowych, miejsc koncentracji sił mazowieckich i krzyżackich, w zmaganiach z pogańskimi Prusami. Uczestnictwo książąt mazowieckich w wyprawach krzyżowych na Prusów mogło zadecydować o przeniesieniu pierwotnego XI - wiecznego ośrodka z Kozielska, na prawy brzeg Przylepnicy i nadaniu mu nowej nazwy - Kuczborka.
Sam Kozielsk jest położony na wzgórzu, które z dwóch stron otaczają bagna i rzeka. Jest stamtąd doskonały widok zarówno na Kuczbork, jak i drogę wiodąca do Mławy oraz Działdowa. Od strony południowej znajduje się tzw. Góra Wajsa. ( Taka nazwa utrzymała się wśród okolicznej ludności).
W Kozielsku istnieje jeszcze skromny drewniany dworek. Jest to dwór z końca XIX wieku lub początku XX wieku. Parterowy, nakryty dachem dwuspadowym, z nowszą przybudówką również parterową, także nakrytą dwuspadowym dachem. Wejście poprzedzone jest drewnianą werandą na czterech słupach.
W XIX wieku dziedzicami Kozielska byli Mostowscy, m.in. wojewoda Paweł Mostowski. Po jego śmierci w 1781 r. dobra w Kozielsku zostały w rękach jego synów.

W drugiej połowie XIX wieku we dworze Tomaszewiczów w Kozielsku ( kolejni właściciele folwarku Kozielsk) gościła często matka Marii Dąbrowskiej. Więcej przeczytacie o tym tutaj:https://bibliotekazielona2.blogspot.com/2017/03/lisice-nowe-informacje-zwiazane-z.html

W 1885 roku Władysław Tomaszewicz był świadkiem na chrzcie pierwszego syna Szumskich, i zarazem brata Marii Dąbrowskiej Adama Makarego Szumskiego. Adam Makary urodził się w Kuczborku i był ochrzczony w tamtejszym kościele, niestety- przeżył tylko 3 miesiące. Chrzestnymi rodzicami byli Florentyna i Franciszek Szumscy, właściciele folwarku Lisiny - brat i bratowa Józefa Szumskiego. Władysław Tomaszewicz walczył w powstaniu styczniowym 1863 roku. Jego nazwisko widnieje w spisie powstańców z 1863 r. W 1908 roku, gdy powstała w Kuczborku Straż Ogniowa wraz z innymi m.in. Stanisławem Rzymowskim wszedł w skład jej zarządu. Zmarł w wieku 92 lat w 1928 roku.

Lata dwudzieste XX wieku to czas, gdy wieś stała się własnością Gustawa Wajsa (jego majątek liczył 134 hektary) i Stefana Żaboklickiego ( majętność jego liczyła 58 hektarów). Gustaw Wajs urodzony w Nowym Zieluniu w 1887, ożenił się z Józefą Tomaszewicz, córką Władysława Tomaszewicza i Julianny z Malickich. Józefa w chwili ślubu miała 19 lat, Gustaw- 29. W 1893 roku Gustawowi i Józefie Wajs rodzi się dziecko - Julian Zygmunt. Gustaw odnotowany jest, jako dzierżawca folwarku Adamów parafia Radziejowice. W wieku XX Gustaw Wajs jest już właścicielem Kozielska. Wajs, lub Wajss- pisownia była tu różna wraz z Zygmuntem Felczakiem stał na czele Ochotniczej Straży Pożarnej w Kuczborku.
Wajs, jak wspominają uczył dzieci wiejskie czytania i pisania. Zmarł w 1930 roku, w wieku 72 lat. Jego rodzice to Augustyn Wajs i Katarzyna Zawistowska, która zmarła w 1909 roku w wieku 94 lata w Brudnicach. Według dokumentów, zarządzali majątkiem Gnojno.

Po drugiej wojnie św. majątki powyżej 50 ha zostały dekretem PKWN z 6 września 1944 roku objęte reformą rolną. Właścicieli wywłaszczono. W dobrach kozielskich zorganizowano PGR. Początkowo zarządzał nim Kazimierz Gorzechowski, który wraz z rodziną zamieszkał w starym drewnianym dworku. Jego rodzina przed wojną była była w posiadaniu majątku Dębsk koło Drobina i Gilina koło Bielska. Zygmunt Gorzechowski, brat Kazimierza został aresztowany na początku wojny i wywieziony najpierw do obozu w Działdowie, później do Dachau następnie do Oświęcimia, gdzie umiera. Z Gilina musi uciekać jego żona z trojgiem dzieci. O tym można przeczytać tutaj: https://forum.tradytor.pl/viewtopic.php?f=117&t=3870&start=20