Kuczbork

Herb Kuczborka

Opis: w polu czerwonym pół złotej strzały, żeleźcem w górę, wspartej na półpierścieniu.  W 1384 roku Ziemowit  IV sprzedał Kuczbork Jędrzejowi z Radzikowa, kasztelanowi dobrzyńskiemu herbu "Ogończyk". Herbem tym pieczętowali się odtąd się kolejni właściciele Kuczborka - Kuczborscy, potomkowie Jędrzeja z Radzikowa.

Kuczbork to dzisiaj wieś położona przy trasie Mława-Żuromin, w powiecie żuromińskim, w województwie mazowieckim. Od Warszawy dzieli ją odległość 134 km. Jest to miejscowość stara, mająca swoje początki we wczesnym średniowieczu.
Najstarsze zapisy nazwy Kuczbork brzmiały: de Crucborg (1385), Cruczborg (1424), dnum Cuczborski (1500), de Cuczborg (1502), Kuczbork ( 1578). Nazwa Kuczbork, jak twierdzą uczeni to nazwa kulturowa pochodzenia niemieckiego. Mogła ona powstać ze spolszczenia niemieckiego Kreuzburga.
Nazwa jest etymologicznie związana z borem lub borkiem. W źródłach można przeczytać, że Kuczbork leży na krańcu rozległych błot ciągnących się na długość 9 wiorst od Żuromina. Duże zalesienia, bliska dostępność wody powodowały, że najdawniejsze osadnictwo skupiało się  przede wszystkim wzdłuż dolin rzek, jak w przypadku Kuczborka, Chojnowa, Sarnowa itd. wzdłuż rzeki Przylepnicy.
 Około 1400 roku biskup Jan z Korzwi erygował tu parafię.
Kuczbork otrzymał prawa miejskie w 1384 roku i w dokumencie księcia Ziemowita IV występuje jako miasto lokowane na prawie chełmińskim.  Prawa miejskie Kuczbork posiadał od 1384 r.,  utracił je  w 1869 roku. 

Osada ta była własnością książąt mazowieckich. W 1384 książę Ziemowit sprzedał ja Jędrzejowi z Radzikowa, kasztelanowi dobrzyńskiemu i nadał osadzie przywilej lokowania na prawie chełmińskim.  Było to korzystne rozwiązanie dla osadników, ponieważ  pozwalało na mniejsze obciążenia wojskowe i większe prawo dziedziczenia ( dziedziczyć mogły córki i krewni z linii bocznej). W latach 1384-1399 Siemowit IV zastawił miasto zakonowi krzyżackiemu. W tym czasie Kuczbork stał się centrum administracyjnym Zawkrza. Właśnie tu wielki mistrz odebrał hołd lenny od szlachty mazowieckiej. Stolica dekanatu zawkrzeńskiego, który obejmował tereny od granicy pruskiej do rzeki Wkry znajdowała się także w Kuczborku. Jeszcze w 1429 roku mieściła się właśnie tutaj. Do tego dekanatu należało kilkanaście parafii, jak: Kuczbork, Zielona, Lubowidz, Nick, Dłutowo, Niechłonin, Lipowiec, Mława, Żmijewo, Stupsk, Wyszyny, Żurominek, Dąbrowa, Radzanów, Szreńsk i Chamsk. ( Ilość parafii nie jest kompletna).

  Po wykupieniu Ziemi Dobrzyńskiej od Krzyżaków w 1405 roku Władysław Jagiełło wymienił niektórych nieprzychylnych sobie urzędników ziemskich, a w 1409 roku mianował Piotra Blocha z Turzy Małej na miejsce Jakuba z Kuczborka herbu Ogończyk chorążym dobrzyńskim. Piotr Bloch w latach 1409-1410 bronił ziemi dobrzyńskiej przed najazdem Zakonu z wielkim oddaniem, był niezwykle wierny królowi Władysławowi Jagielle i nawet fakt, że po przeciwnej stronie tej wojny walczył jego brat Jancke Bloch z Turzy nie zmienił tej decyzji. Jancke wstąpił do Zakonu w 1404 roku i występuje na liście wójta zakonnego do wielkiego mistrza Ulryka von Jungingen jako jeden z doborowych żołnierzy przedchorągiewnych, który zginął podczas oblężenia Dobrzynia nad Wisłą zdobywając przedtem dwie chorągwie polskie. Piotr Bloch brał także udział w bitwie pod Grunwaldem po stronie Jagiełły i otrzymawszy od króla w nagrodę m. in. Buczkowo i Osiek często gościł tam później władcę.

W Kuczborku przy miejscowym kościele urzędował w 1429 roku dziekan zawkrzeński Mikołaj. Na początku XVI wieku Kuczbork utracił jednak  dawne znaczenie przez zmiany w sieci dekanalnej. Ważniejszą funkcję zaczęła pełnić niedaleka Mława.

 Kuczbork pozostawał długo w rękach Kuczborskich. Tutaj urodził się w 1525 roku sławny pisarz i teolog Walenty Kuczborski ( 1525-1572), syn dziedzica Kuczborka. Jedno jego z najwybitniejszych dzieł to "Wykład na lament Jeremiasza proroka", "Przestroga przeciw Konfederacji" - 1569 r. i in. Więcej o tej postaci poniżej.

W 1521 roku na skutek wojny pruskiej  oddziały wielkiego mistrza krzyżackiego Albrechta Hohenzollerna doszczętnie prawie spaliły Kuczbork. Fakt ten został odnotowany przez pisarza miejskiego w księdze radzieckiej Szreńska. W styczniu 1521 roku Krzyżacy zwyciężyli Polaków pod Lubawą, a gdy zdobyli bez walki Nowe Miasto Lubawskie - ruszyli w stronę Żuromina, Kuczborka i Mławy. 5 kwietnia obie strony podpisały zawieszenie broni na 4 lata. Po upływie tego czasu  w kwietniu  Albrecht oddał hołd lenny królowi Zygmuntowi Staremu na rynku w Krakowie - był to słynny hołd pruski.

 Kuczbork liczył wówczas 200 mieszkańców, natomiast Szreńsk 800.

W latach dziewięćdziesiątych XVI wieku na sejmiku płockim można natknąć się na nazwisko Macieja Kuczborskiego z rodu Kuczborskich, wywodzącego się z Kuczborka. Dzięki protekcji biskupa płockiego Wojciecha Baranowskiego, który wstawiał się dla niego u króla Zygmunta III Wazy o podsędkorstwo zawkrzeńskie pisząc o nim "mój sługa" oraz dla jego brata Jana Kuczborskiego o urząd łowczego zawkrzeńskiego, bracia uzyskali liczne godności . W 1619 roku Maciej został podkomorzym płockim, a Jan w latach 1613-14 biskupem chełmińskim.

                      

                                  Kościół w Kuczborku

W dokumentach z wizytacji parafii z lat 1775-1776 podano dokładny opis kościoła.  Oto jego fragment:
"Kościół parafialny w miasteczku dziedziczonym przez JW ImćP Pawła Mostowskiego wojewody mazowieckiego(...) jest strukturą piękną na kształt krzyżacką (...) z wieżą murowany (...). Ten kościół postawiony przy rynku przez niegdyś śp. JW Bogdana Mostowskiego, kasztelana płockiego w roku (...) 1748, gdzie przedtem drewniany był stary na tymże miejscu (...).
(...) Rzeki portowe blisko Kuczborka nie znajdują się oprócz rzeczki wynikającej ze stawu kuczborskiego (...) ta zaś rzeczka nazywa się Zbiczna, płynie przez miasteczko  Szreńsk (...)."

Kościół św. Bartłomieja erygował prawdopodobnie bp Jakub z Korzwi z fundacji Andrzeja z Gulczewa około 1400 roku. 
 Według wzmianki z 1449 roku pierwszym wspomnianym proboszczem był Wojciech  oraz jego wikariusz Świętosław. Był to oczywiście kościół drewniany.
Do  kościoła początkowo przylegała kaplica fundacji Kliczewskich,  jednak w 1648 roku spłonęła ona wraz z nim, ocalała jedynie murowana zakrystia.
Z odbudową świątyni nie śpieszono się, ponieważ ówczesny proboszcz ks. A. Nicgórski nie mógł zebrać koniecznych środków na odbudowę. Nie tak wielkich nakładów wymagało zbudowanie czegoś mniejszego, co służyłoby mieszkańcom miasteczka.
Toteż w  1650 roku stolnik płocki J. Zieliński zbudował niewielką murowaną kaplicę, która przez prawie pięćdziesiąt lat służyła parafii. Kaplica się starzała, więc ówczesny kapłan szukał sponsorów wśród okolicznych ziemian.
W 1698 roku ksiądz W. Strzeszewski przy pomocy T. Mostowskiego  wzniósł drewnianą świątynię o wymiarach 29 na  13 m. W przylegającej do niej drewnianej kaplicy znajdował się nagrobek rodziny Zielińskich i ołtarz Matki Boskiej Różańcowej.

 

  W tym czasie w kraju :

 1698 rok to w Rzeczpospolitej czas wojny, Turcy i podlegli im Tatarzy uderzyli na nasz kraj. Królem Polski był wtedy August II Mocny Sas. 12 - tysięczna armia turecka pod dowództwem następcy tronu Kaplana Gireja rozpoczęła łupieżcze wyprawy w głąb naszego kraju. We wrześniu stoczono bitwę pod Podhajcami, pod wodzą hetmana Potockiego, która zakończyła się remisem. W styczniu następnego roku podpisano pokój w Karłowicach który zakończył wieloletnią wyniszczająca wojnę z Imperium Osmańskim. Nie ma się więc co dziwić, iż ciężko było zdobyć środki na budowę kościoła w Kuczborku.

 

W Kuczborku:
Nim upłynęło 40 lat kościół był już w złym stanie. Toteż w latach 1746-1754  Bogdan Mostowski  - kasztelan płocki wzniósł obecną murowaną świątynię z dwiema kaplicami. Została ona konsekrowana przez bp Wojciecha Gadomskiego 24.VIII.1786 roku. Do dziś kościół ten spełnia swoją funkcję, choć był wielokrotnie remontowany.

 

  W  tym czasie w kraju:

W 1746 roku ukazała się praca ogłoszona przez Stanisława Leszczyńskiego pt.,, Głos wolny wolność ubezpieczający", w której postulowano oczynszowanie chłopów i nadanie im wolności osobistej, a także usprawnienie pracy sejmu , ograniczenie liberum veto, reformę podatków i wiele innych rzeczy, w tym rozwój gospodarki.W 1750 roku urodził się Ignacy Potocki, pisarz, polityk, marszałek wielki litewski, jeden z przyszłych twórców Konstytucji 3 Maja, której sprzeciwiał się późniejszy właściciel dóbr kuczborskich - Józef Bońkowski, poseł na Sejm ziemi płockiej.

 

W Kuczborku:

 Ołtarz główny wykonano w 2 połowie XIX wieku. Kościół restaurowano w latach 1875-78. Powstały wtedy również organy. Polichromię w kościele wykonał w 1912 roku A. Szredzki. Więcej o historii kościoła przeczytacie tutaj:  https://bibliotekazielona2.blogspot.com/2012/12/koscio-w-kuczborku-historia.html

                            

                    Fotografia ze strony:                      https://archiwum.allegro.pl/oferta/drzeworyt-1875-kuczbork-osada-kosciol-parafialny-i6821214283.html              Drzeworyt z 1875 roku. W latach 1875-78 kościół był gruntownie odrestaurowany. W czasie II wojny św. świątynia była zdewastowana i po odzyskaniu niepodległości  wyremontowana. W latach 30-tych XX wieku ksiądz Ferdynand Pajewski wybudował Dom katolicki.

Kościół w Kuczborku, stan obecny.

                                                      Cmentarz w Kuczborku

Wraz z nastaniem chrześcijaństwa i budową kościołów i klasztorów, zmarłych grzebano pod posadzkami świątyń albo też na terenie przykościelnym. Zwyczaj ten już w XVI w. miał swoich przeciwników. Arcybiskup Łaski na Synodzie Gnieźnieńskim w 1512 roku zwracał uwagę, iż z powodu dużej ilości zmarłych grzebanych w kościołach posadzki się odkształcają, a ludzie szczególnie w lecie narażeni są na zatrucie wyziewami. Dopiero jednak w XVIII w. zaczęto zakładać cmentarze poza murami miast i miasteczek oraz wsi. Nowe cmentarze opasywano murami z kamienia, okopywano rowami, by nikt przypadkiem nie wypasał tam inwentarza i nie użytkował tego terenu w żaden sposób. W Warszawie pierwszy taki cmentarz powstał w drugiej połowie XVIII wieku. Ludzie z początku niechętnie chowali na nim swoich zmarłych. Należy więc przypuszczać, ze cmentarz kuczborski został również założony w XVIII wieku.

Kaplica cmentarna w Kuczborku

Pomnik Gustawa Wajsa i Tomaszewicza dawnych właścicieli Kozielska

Pomnik ku czci zamordowanych w czasie 2 wojny św.

Mogiła zbiorowa 30 powstańców poległych
12 sierpnia 1863 roku podczas ataku oddziału
Kuszy Zgliczyńskiego na obsadzony przez
wojska carskie Kuczbork.

Grób powstańców styczniowych na cmentarzu w Kuczborku.

Pomnik poległym w bitwie pod Kuczborkiem powstańcom wystawili rodacy z Ameryki. Pochowano tu 30 osób w tym 8 nieznanych z imienia i nazwiska.

Zginęli wtedy:  W Kuczborku, gm. Kuczbork Osada pochowany został Marian Zarembski z Glinojecka. Poległ po Kuczborkiem 12 lipca 1863 r. Był powstańcem z oddziału Stanisława Zgliczyńskiego.

Leon Zembrzuski z Chromakowa, lat 17

-Jan Lewandowski ze Szreńska

-Stanisław Taroni z Wilna

-Bronisław Młynarczyk z Płocka

-Wiśniewski z Rybitw

-Zieliński z Korzybia

Stanisław Jastrzębski z Siemcich

-Kłosownicz z poznańskiego

-Necel, młynarczyk z Żuromina

-Hipolit Nosarzewski z Olszewa

-Wilhelm Huk

-Józef Maliszewski z gminy Sulęcice

- Józef Aleksandrowicz z Kuczborka, lat 20,  syn Józefa i Franciszki z Trzcińskich

-Ludwik Miklewicz

- Tomasz Solecki, lat 39

-Ludwik Miklewicz

-Jan Zdanowicz, zmarł 4 lipca w Nidzgorze

- Jan Jeliński

- Leopold Klemp z Chełmna

- Antoni Stasiewicz z Płocka

-Wawrzyniec Latek z Przychoda

O wszystkich tych zgonach zaświadczyli: Wincenty Kobyliński, lat 50, ławnik, gospodarz oraz Józef Piątkowski lat 33, gospodarz w mieście Kuczborku zamieszkali.

-

Zabory
W czasie od 1793-1806 Kuczbork i okolice należały do państwa pruskiego. Lata 1807-1815 to czas, w którym tereny te znalazły się w Księstwie Warszawskim, państwie polskim, ale faktycznie zależnym od Cesarstwa Francuskiego i podporządkowane Napoleonowi Bonaparte. W 1815 roku z większości jego terytorium utworzono Królestwo Polskie z carem, jako królem.
W 1863 roku wybuchło powstanie styczniowe, w rok po jego wybuchu ( 2 marca 1864 roku)władze carskie przystąpiły do uwłaszczania ziemi dworskiej, aby odciągnąć chłopów od walki. Chłopi otrzymali prawo własności do użytkowanej ziemi, natomiast chłopi bezrolni otrzymali ziemię z dóbr narodowych, kościelnych oraz skonfiskowanych uczestnikom powstania. Zlikwidowano w ten sposób resztki ustroju feudalnego. Nie udało się to wcześniej , czyli 22 stycznia 1863 roku rządowi powstańczemu, którego manifest spotkał się z dużym oporem ziemiaństwa polskiego.

W trakcie i po powstaniu styczniowym w miasteczku stacjonowała dziesiąta liniowa rota niżegorodzkiego pułku piechoty wojsk cesarstwa rosyjskiego i siódma rota piechoty kałuskiego pułku piechoty im. księcia regenta pruskiego. Cyrulikiem był tam Uryś Lendowicz( Żyd), a trębaczem Szmul Eglart . Obaj założyli rodziny w Kuczborku.
W latach 60-tych XIX wieku ustanowiono podział na gminy, który funkcjonował aż do lat 50-tych XX w. Ustanowiono wtedy gminę Zielona w mławskim powiecie. W powiecie mławskim w 1867 roku funkcjonowały miasta : Mława, Kuczbork, Szreńsk, Radzanów. W 1869 roku miasto Kuczbork straciło prawa miejskie  i zostało przekształcone w osadę miejską oraz przyłączone do gminy Zielona.

 

        

 Wycinek z Kurjera ( oryginalna pisownia) Warszawskiego z 11 lutego 1870 roku, z informacją o utracie praw miejskich przez Kuczbork, podobnie, jak wiele innych miasteczek. Władze Kuczborka nie miały nawet funduszy na opłatę policji. Ówczesnemu właścicielowi odpowiadał taki stan rzeczy. Nikomu nie zależało, by Kuczbork pozostał miastem, co przypieczętowało przyszłość osady, ponieważ pozostała nią do dziś. O tym, że Kuczbork był miastem przypomina prostokątny rynek, na którym kiedyś mieścił się magistrat.

 

 Istniał tu kościół parafialny, urząd gminy, szkoła początkowa.

Według spisu ludności z 1827 roku W Kuczborku było 29 domów, w których mieszkało 426 osób. Krzywki-Bratki liczyły 25 domów, w których zamieszkiwało 178 osób. 
W 1860 roku liczba  mieszkańców  Kuczborka kształtowała się następująco:
1860 rok - 672 osoby, w tym 372 Żydów

Pięćdziesiąt lat później :
1911 rok - 737 osób
Od 1867 roku miejscowość wchodziła w skład gminy Zielona liczącej wtedy 5248 mieszkańców ( w tym 17 protestantów oraz 211 Żydów.)
Na terenie gminy znajdowały się dwa kościoły, 2 szkoły, gorzelnia, 3 wiatraki, 1 zajazd i 5 karczem.
W Kuczborku była cegielnia, piec wapienny oraz pokłady torfu i kamienia wapiennego.

Oprócz kościoła, w Kuczborku istniały również synagoga i sąd gminny. "Kalendarz płocki na rok 1891" wśród znaczących postaci Kuczborka wymienia : proboszcza księdza Adolfa Łempickiego, rabinów Cudka Muchę i Joska Orzecha, starszych felczerów Abrama Moronowicza i Adama Stępkę oraz sędziego sądu gminnego
  pierwszego okręgu Władysława Dmowskiego, znanego korespondenta prasy lokalnej i krajowej.
Miejscowość ta była położona wśród błot - od strony wschodniej dzięki rzece Przylepnicy i przylegających do niej terenom bagiennym ciągnącym się także od północy, nie mogła się więc rozwijać i pozostała ,,lichą mieściną". Przypomnijmy, iż dzisiejszy odcinek drogi od Kuczborka do Kozielska był dawniej nieprzejezdny z powodu rozlewisk rzeki Przylepnicy. Trakt od Kuczborka w stronę Mławy wiódł więc  na prawo obok tzw. góry "Wajssa".

Mieszkało tu wielu Żydów. Prowadzili oni handel korzystając z bliskości granicy. Miasteczko było dość ruchliwe. Drogi jednak były tu bardzo kiepskie. Głównym zajęciem mieszkańców był przemyt. Szmuglowano wódkę, żelazo, cygara, chustki, ubrania, igły i książki do nabożeństwa.
Podobnie jak w wielu miejscowościach przygranicznych ludność była skłonna do  bijatyk ( na noże) i kradzieży. Największe własności ziemskie i obszary lasów posiadali Żydzi. Zakładali oni parowe tartaki.
W Kuczborku odbywało się 5 jarmarków rocznie we wtorki: po św. Dionizym, po Niedzieli Kwietnej, po Zielonych Świątkach, po Wniebowstąpieniu N.M.P., po św. Michale, po św. Andrzeju Apostole.

Plan dóbr Kuczbork z 1900 roku.

Do parafii Kuczbork, według cytowanego dokumentu, należały wsie "Krzywki -Bratki, w której sami tylko szlachta mieszkają ( 14 budynków, 87 mieszkańców), Nicgora szlachecka ( 19 domów, 105 mieszkańców, Chodupka ( szlachecka, 8 domów, 54 mieszkańców), Kliczewo ( dziedzictwo A. Zamoyskiego, ex kancerza W.K.) - domów 24, 205 mieszkańców, Wólka zwana Kliczewską( należąca do posiadłości Zamoyskiego - 9 domów, 70 mieszkańców, Mianowo (szlachecka) - 5 domów, 32 mieszkańców, Olszewko ( dziedzictwo Pawła Mostowskiego wojewody mazowieckiego) - 9 domów, 84 mieszkańców, wieś Kuczbork ( dziedzictwo P. Mostowskiego)- 23 domy, 170 mieszkańców. Miasteczko Kudżbork  miało wtedy 29 domów, 206 mieszkańców." Jak widzimy, w niektórych domach mieszkało nawet 9-10 osób.
Na łące pod Zieloną znajdowały się Żale pogańskie, nazwane tak od kamiennych mogił. W kierunku Przyspy znajduje się  górka Pal nazwana też Szubienicą. Prawdopodobnie było to miejsce dawnych straceń. Pod Chojnowem położona jest  łąka Kosiara - miejsce kultu Żydów. Dziś znajduje się tam cmentarz żydowski, jednak bardzo zniszczony.
W XIX wieku na terenie Kuczborka nastąpił znaczny rozwój rolnictwa. Istniało tu już wtedy "Bractwo Trzeźwości", którego działalność została zakazana przez cara, jako że trudno było rządzić trzeźwym narodem, a podatek od sprzedaży alkoholu był ważną pozycją w zyskach państwa.

 

Prezydentem Kuczborka do 1809 roku był Jan Piątkowski piastując jednocześnie obowiązki urzędnika Stanu Cywilnego.

Urzędnikiem stanu cywilnego  w pierwszej połowie 1809 roku został Jakub Aleksandrowicz. Od 1820 roku obowiązki urzędnika stanu przejął A. Staszewski burmistrz Kuczborka.

 

                      Lata 1880- 1900 w Kuczborku i okolicach

Mławą i okolicznymi wioskami interesował się Władysław Dębski

( 1829-1899). Był lokalnym patriotą i miłośnikiem wiejskiego folkloru. O mieszkańcach wsi w okolicach Kuczborka pisał, że są leniwi, brakuje im ducha inicjatywy, nie potrafią uprawiać gruntów rolnych, nie meliorują łąk. Przyszłość nieco lepszą widział w pożyczkach, ale dostrzegał brak towarzystw kredytowych w tych okolicach. Jedynie Żydzi udzielali pożyczek, jednak na bardzo niekorzystnych warunkach. Potępiał wyprzedaż lasów Żydom przez ziemian. Zauważał potrzebę ochrony lasów, które w tamtym czasie były znacznie powycinane. 

Widział trudną sytuację materialną chłopów polskich i co za tym idzie kompletny brak wykształcenia. Apelował do właścicieli folwarków by zakładali małe szkółki i kształcili dzieci wiejskie. To właśnie brak podstawowego wykształcenia u chłopów i drobnej, schłopiałej szlachty szlachty powodował brak znajomości uprawy roli, zacofanie i ogólną niewiedzę. Niestety winni byli temu głównie właściciele ziemscy.

  Zarzucał brak działania i marazm u mężczyzn. Okolice Kuczborka były zawsze bogate w łąki, ziemia jednak nie była odpowiednio użytkowana, zażegnanie biedy Dębski upatrywał w  budowie chlewni i hodowli zwierząt opasowych na eksport.

Władysław Dębski zwracał uwagę, na stan kupiecki i walkę między uboższymi żydowskimi kupcami, a ludnością wsi. Pisał, że niedawno jeszcze kupiec uważany był za człowieka, ale nie zupełnego, bo brakowało mu tradycji szlacheckiej. Pisał z aprobatą, iż właściciele ziemscy wraz z rodziną nie wstydzą się już sprzedawać i sprowadzać tego, co ma szybki zbyt wśród mieszkańców.  Przychodzi na myśl Stanisław Wokulski z ,,Lalki" Bolesława Prusa, który jako zwykły kupiec nie był dobrą partią dla arystokratki. Powieść została wydana w 1890 roku, ale była publikowana w ,,Kurierze Codziennym"już kilka lat wcześniej. Są to więc te same lata opisywane przez Dębskiego.

,,Korespondent płocki" podaje,iż w tym czasie zanika powoli kontrabanda ( przemyt). Jeszcze kilka lat wstecz sądy były pełne spraw dotyczących przemytników, a w roku 1888 jest ich o połowę mniej. Autor pisze, że wpłynęło na to obniżenie się akcyzy spirytusu w Prusach, zwiększenie ilości straży przy granicy i surowe kary. W miasteczkach nadgranicznych np. w Kuczborku mieszkali kupcy, którzy wykorzystując biedę mieszkańców, utrzymywali na swoim żołdzie kilku chłopów, których zadaniem było dostarczanie z Prus towaru. Jeśli takiego chłopa schwytała straż graniczna , to poszedł do sądu, ale nie posiadając swojego majątku był na krótko zatrzymany i wracał do domu, nie rezygnował jednak z przemytu.

 W tym czasie w kraju:

4 lipca 1890 roku odbył się uroczysty pogrzeb Adama Mickiewicza na Wawelu. W 1891 roku wydano pierwsze wydanie "Gazety Robotniczej", w 1892 roku powstała partia PPS, w tym samym czasie wyburzono krakowski kościół Ducha Świętego pod budowę teatru miejskiego, czemu  gorąco sprzeciwiał się Jan Matejko.W 1895 roku Bolesław Prus ukończył pisanie powieści "Faraon". Rok później w polskich miastach pojawiają się pierwsze tramwaje elektryczne. Otwarto park Ujazdowski w Warszawie. W 1898 roku otwarto  Warszawski Instytut Politechniczny im. Mikołaja II.  r. Z kolei 22 lutego 1900 roku w Łodzi aresztowano Józefa Piłsudskiego. 18 lipca Henryk Sienkiewicz otrzymał dworek w Oblęborku od społeczeństwa polskiego. 20 listopada w Bronowicach poeta Lucjan Rydel ożenił się z Barbarą Mikołajczykówną i ślub ten stał się tematem "Wesela" Wyspiańskiego. Rozpoczęto budowę obserwatorium na Śnieżce. W 1901 roku zamontowano i poświęcono krzyż na Giewoncie. 18 stycznia, 1901 roku w Tygodniku Ilustrowanym ukazał się pierwszy odcinek "Chłopów" W. St. Reymonta. 28 stycznia 1905 roku PPS ogłasza strajk powszechny, co stało się początkiem rewolucji w Królestwie Polskim.

                     Rodziny, w których władaniu był Kuczbork

I.   Kuczborscy herbu Ogończyk władali Kuczborkiem do XVII wieku.

Bogdan Mostowski, kasztelan płocki miał w posiadaniu to miasteczko w XVIII w. i to on w 1748 r. na miejsce zniszczonego drewnianego kościoła ufundował nowy murowany.

 

II.  Józef Bońkowski, herbu "Brodzic" podstoli płocki, Kawaler Orderu św. Stanisława - był kolejnym właścicielem miasteczka, które nabył w 1805 roku od Tadeusza Mostowskiego. Wcześniej był ich dzierżawcą. Już w 1809 roku zmarł, a jego dobra przypadły spadkobiercom. Przypomnijmy, że był on jedynym posłem na sejm ziemi płockiej sprzeciwiającym się Konstytucji 3 Maja.

Józef Bońkowski to polski szlachcic, podstoli płocki, który nabył miasteczko Kuczbork, wieś Kuczbork z nomenklaturą Kozielsk i kolonią Ossowa i wsią czynszową Olszewko, z częścią na Przyspie, częścią na Chodupkach oraz gruntem i łąką na Miłotkach 4 czerwca 1805 roku od Józefa Tadeusza Mostowskiego z sumę 220000 zł czerwonych złotych 300.
W posiadaniu Józefa Bońkowskiego  była także wieś Radzimowice z wsią Gełczynko oraz częściami na wsiach Rydzynie i Prusocinie oraz Zofiyki i Budzki brod.

Za czasów Jozefa Bońkowskiego leśniczym lasów kuczborskich był Kwiatkowski, strzelcem dworskim był niejaki Józef, stanowisko ekonoma piastował Sławęcki, Ługewski lub Ługowski i Borowski, ogrodnikiem dworskim był Stanisław Izbiński, Jakób Głogowski z Chojnowa zajmował się dekarstwem,Jan Jastrzębski był dworskim kucharzem, Puchalski - pisarzem. Parobkami we dworze Bońkowskich byli : Jakub Zalewski, Stanisław Gayk, Jakub Marek (pasterz), Mateusz Spychała, Jan Szymański. 

 

III.  Leon Krajewski i jego spadkobiercy byli kolejnymi właścicielami Kuczborka, o czym wspomina Orgelbrand w swojej Encyklopedii Powszechnej z 1864 roku. 

IV. W aktach ksiąg metrykalnych z 1876 roku widnieje nazwisko Karola Kisielnickiego, syna Włodzimierza i Anny, który w tym czasie mieszkał w Kuczborku, prawdopodobnie dzierżawiąc i zarządzając częścią dóbr kuczborskich. Miał wtedy 28 lat. W tym samym roku rodzi mu się syn Andrzej w majątku w Trojanowie, niedaleko Warszawy. Jego żoną była Karolina Ordęga z Trojanowa.

V.   W XX w. Kuczbork przypadł sukcesorom Stanisława Rzymowskiego.

Tutaj  znajdziecie Państwo trochę informacji o dworze w Kuczborku:https://bibliotekazielona2.blogspot.com/2012/10/dwor-w-kuczborku.html

                      Ziemianie, właściciele okolicznych dóbr 

Chojnowo - do 12 lipca 1806 roku Maciej Kuczborski, do 15 maja 1839 Jakub Trzciński, później Julia Trzcińska.
Kuczbork - do 1809 roku Józef Bońkowski , pózniej Franciszek, Angela, Piotr, Helena Szołdarska, Zofia Kucharska, Bońkowscy.
Mostowo - do 11 lipca 1821 roku Adam i Scholastyka z Mostowskich, małżonkowie Żurawscy,później Bogusław i Marianna Brykczyńscy.
Zielona - do 1815 roku Karol Kisielnicki, później Ignacy, Włodzimierz i Stanisław  Kisielniccy, po 1835 roku część Ignacego została skonfiskowana przez Skarb Królestwa Polskiego   (Bieżuńskie Zeszyty Historyczne, nr 22)

 
                                                     Dwór w Kuczborku

 

Dwór w Kuczborku w roku 1809, był własnością Józefa Bońkowskiego Podstolego Płockiego , Kawalera Orderu Świętego Stanisława.W tym samym roku zmarł on bezpotomnie, a majątek przypadł jego następcom.
 Józef Bońkowski był właścicielem miasteczka Kuczbork oraz Kuczborka -wsi, Kozielska, Ossowy, Olszewka, części Przyspy, Chodubki  wraz z gruntami i łąką w Miłotkach od 4 czerwca 1805 roku.   Zakupił je za 220 000 czerwonych złotych od Tadeusza Mostowskiego. W jego posiadaniu były również wsie Radzimowice i Giełczynek oraz część Rydzyna i Prusocina. 

                                    ^{Jak wyglądał dwór w Kuczborku ?}

"W węgieł z drzewa budowany, dachówko okryty o 3 kominach murowanych 81 stóp długości 37 stóp szerokości i 9 stóp wysokości...."
Dwór był więc drewniany, zawierał 2 wytapetowane bawialnie z kominkiem , garderobę, izbę kredensową, pokój stołowy, pokój kobiecy z kominkiem, spiżarnię i sień. Pokój kobiecy był zaopatrzony w jedno okno o 6 szybach, jeden biały piec i kominek oraz drzwi.
  Góra dworku mieściła pokój i garderobę bez pieca z kominkiem oraz drugi pokój bez kominka i pieca. Pokoje najczęściej zaopatrzone były w piece moskiewskie i kominki. Okna wyposażone były w  okiennice na zawiasach.
Dalej następuje drobiazgowe wyliczanie haczyków, zawiasów, zamków w drzwiach i klamek.
Wymieniono także meble, w tym : komody, szafki na nóżkach z drzwiczkami, biurko, obrazy przedstawiające Chrystusa i Maryję, kanapę dębową, stoliki dębowe, puzderko z papierami, łóżko podwójne, , stoły stare, skrzynie, kredens, kufer z zamkiem i kluczem.
Dziedzic Kuczborka Józef Bońkowski pozostawił po sobie także coś dla ducha, były to książki. Wymieniono więc "Konstytucję Księstwa Warszawskiego" , "Dramma Absalona", "Komedię Dziewczyna Figlarna", "Traktaty Polskie", "Satyry" oraz stare łacińskie książki z podpisami Mostowskich.( najwyraźniej pozostały one we dworze po ostatnich właścicielach).
Nie zabrakło także broni: "Fuzya długa z osadą na wpół z pasem serowcowym stara...", karabin gwintowy, szturmak, pistolety, szabla augustowska oraz szabla w srebro oprawna, pałasz, kordelas, trąbka myśliwska i luftek .
Po śmierci dziedzica pozostał zapas wina węgierskiego, głowa cukru, kawa, zapasy korzeni, płótno lniane i przędza.
W dużym skrócie tak mógł wyglądać dobytek w wielu polskich dworkach z tamtego okresu. Mówi nam to wiele zarówno o ich wyglądzie, jak i ich właścicielach.

 

 

 Dwór Rzymowskich w Kuczborku-Osadzie, lata 1920-1930, zdjęcie ze strony fotopolska.
Dwór istniał jeszcze w latach 90-tych XX wieku. Tutaj mieszkała przez kilka lat matka Marii Dąbrowskiej wraz z mężem Józefem Szumskim. Być może to ten sam dwór?

                     Walki powstańcze w okolicach Kuczborka

Miedzy Kuczborkiem a Kozielskiem stoczono w czasie powstania styczniowego kilka walk z Moskalami. Szczególnie znany był tu oddział Kaszuby lub Kuszaby ( naczelnika sił zbrojnych powiatu mławskiego). Pierwsza z potyczek miała miejsce 27.06.1863 roku. Wtedy to oddział Ignacego Zambrzyckiego, byłego oficera carskiego uderzył na grupę 46 moskali zmuszając ich do ucieczki oraz odbierając wrogom  karabiny i pałasze. 

Kolejna 6 lipca 1863 roku, gdy o godz.6 wieczorem część oddziału Kuszaby - 65 osób dowodzona przez Ignacego Zambrzyckiego, urządziła pod Kuczborkiem zasadzkę  na 100 objeszczyków

 ( formacja kozaków) prowadzących z Mostowa do Zielunia wozy załadowane sianem. Moskale, czego nikt nie przewidział, prowadzili ze sobą czujne psy, które dały znać o zagrożeniu ze strony powstańców. Szybko też zaczęli się ostrzeliwać spoza wozów, a walka ta trwała ok. 3 godzin, podczas których kilku powstańców zostało rannych, natomiast wśród objeszczyków ( formacja kozaków) odnotowano 7 zabitych i 9 rannych. Powstańcy uzbrojeni byli w sztucery z bagnetami i dubeltówki. 

W walkach pomiędzy Kuczborkiem a Kozielskiem ciężko ranny został ojciec znanej pisarki Marii Dąbrowskiej - Józef Szumski.

12.07.1863 roku miała miejsce trzecia potyczka pomiędzy oddziałem Kuszaby a moskalami.

     

Ignacy Zambrzycki urodzony w Lubowidzu, dowódca oddziału walczącego w powstaniu styczniowym m.in. pod Kuczborkiem

Walki stoczone pod dowództwem Zambrzyckiego :

- Kuczbork, 27.06.1863

- Rozwoziny, 3.07.1863

- Kuczbork, 6.07.1863

- Kuczbork, 12.07.1863

                    Emigracja z Kuczborka w XIX wieku.

Rok 1891, "Kurier Codzienny" -" Dawniej strony nasze, a raczej przecinające je rzeki Działdówka i Mławka, słynęły z produkcji raków, wywożonych w ogromnej ilości do Warszawy, tak, że powstało nawet przysłowie: Gdyby nie ryby i nie raki, toby wymarły z głodu ,,bieżuniaki". Atoli od lat kilku raki tak zostały wytępione, że już do osobliwości w naszych stronach niedługo będą należały, warto więc, żeby jakieś przepisy ogólne zapobiegały ich doszczętnemu wyniszczeniu przez lud wiejski. Tłumna emigracja ludowa ze stron naszych do Ameryki obecnie zmniejszyła się do minimum. Są gminy, z których w ostatnich czasach nikt już nie wyemigrował, ale też są i wioski, na przykład Kuczbork, w których pozostali tylko starzy i niedorośli mieszkańcy."

 A tu informacja dla tych, którzy zainteresowani są swoimi korzeniami. Otóż w 2018 roku bibliotekę odwiedził Amerykanin z Pensylwanii szukający informacji o swoich przodkach. Tutaj link:

http://bibliotekazielona2.blogspot.com/2018/10/amerykanin-z-pennsylwanii-szuka-sladow.html

Nazwiska powtarzające się w Kuczborku i okolicznych wsiach  na przełomie XVIII i XIX to: Józef Maiorowski w Kozielsku, młynarz w Kuczborku Stanisław Pogonowski, Antoni Łydziński - włościanin z Kuczborka, Tomasz Kobyleński z Ossowy, Jakub Długokęcki z Ossowy, Mikołaj Dobrosielski z Krzywk, Michał Chądzeński z Ossowy, Stanisław Dobrzeński z Ossowy, Walenty Słupecki z Kuczborka, Józef Błażeyczyk z Kuczborka, Kazimierz Witkowski stolarz z Kuczborka, Woyciech Aleksandrowicz  z Przyspy, Jakub Lewin z Kuczborka, Jankiel z Kuczborka, Samuel Szmulowicz z Kuczborka.

W 1808 roku odnotowany jest Jan Rzeszotarski, jako ekonom w kuczborskim dworze.

W 1810 roku według akt metrykalnych pod nr 1 w Kuczborku mieszkał obywatel Andrzej Zaborowski

Prezydentem Kuczborka pełniącym także funkcję Urzędnika Stanu Cywilnego był Jan Piątkowski

W 1829 roku w Kuczborku młynarzem był Kazimierz Zakrzewski, a młynarczykiem Franciszek Jankowski.

W 1854 roku organistą w kościele był Józef Targowski, a zakrystianem Jan Wiśniewski.

                                 Rok 1906 w Kuczborku

Styczeń 1906 roku w Kuczborku i Zielonej był miesiącem wystąpień antyrosyjskich. Wójt gminy Zielona Władysław Bogacki, dziedzic Zielonej Aleksander Charzyński i pisarz Zygmunt Felczak za odmowę prowadzenia korespondencji zarządu gminnego w państwowym języku i antyrządową agitację wśród mieszkańców zostali uwięzieni w płockim więzieniu. Znaleźli się tam także Franciszek Góralski z Kuczborka i Adam Kot. Ludność okolicznych wsi za samowolne zamknięcie i opieczętowanie zarządów gminnych oraz wprowadzenie w urzędach i szkołach polskiego języka poddano karze po 3000 rubli każda gmina. Informację tę skierował generał-lejtnant Kwitnicki do generała -gubernatora warszawskiego G.A. Skałona.

W tym czasie na wsiach istniały towarzystwa rolnicze skupiające obszarników oraz kółka rolnicze będące organizacjami chłopskimi. Pierwsze spółki chłopskie powstały w mławskim w Radzanowie i Wieczfni. Celem spółek było podniesienie poziomu rolnictwa i warunków życia na wsi. Sprowadzano nowe odmiany zbóż, eksperymentowano z zasiewami. Ze spółkami konkurowały kółka rolnicze, które powstały nieco później, bo po 1905 roku, po rewolucji. Rozwijały się one pod opieką towarzystw rolniczych. Instruktorzy objeżdżający kółka prowadzili pogadanki, odczyty, przeprowadzano konkursy, organizowano kursy rolnicze, tworzono poletka doświadczalne. Tę działalność można nazwać wszechstronną, ponieważ zajmowały się one także ubezpieczeniami i kulturą. Autor J. Trzeciak żałuje, że tak mało chłopów brało w nich udział. Ale przecież w tamtych czasach większość ludności wsi była niepiśmienna i w związku z tym miała utrudnione zrozumienie i przyswojenie sobie wielu spraw. W 1911 roku w powiecie mławskim było już 16 kółek, m.in. w Dłutowie, Gościszce, Kuczborku, Lubowidzu , w Zielonej, Osówce i Zieluniu. Działały kasy oszczędnościowo-pożyczkowe. W Dłutowie taka kasa działała dość prężnie, Kuczbork również starał się o utworzenie takiej kasy.

                            Straż ogniowa w Kuczborku

Dzięki uprzejmości pana Krzysztofa Walczaka, który nadesłał do naszej biblioteki poniższe informacje o powstaniu straży ogniowej w Kuczborku, możemy pogłębić naszą wiedzę o tej miejscowości.

„Hasło” - gazeta codzienna z Warszawy o straży ogniowej w Kuczborku w 1908 r.

Warszawska gazeta codzienna „Hasło” („wychodzi codziennie z wyjątkiem dni poświątecznych”) w numerze 81 z wtorku d. 7 kwietnia 1908 r. w rubryce „Z kraju” na str. 8 podaje:

Nowa straż ogniowa. W małej osadzie Kuczborku, pow. mławskiego, gub. płockiej, w ostatnich dniach zawiązała się straż ogniowa ochotnicza. Odbyte wybory dały rezultat następujący: Do zarządu powołano pp. Zygmunta Bagińskiego (prezes), Michała Wilhelma, ks. Adolfa Łempickiego i Aleksandra Płoskiego (członkowie zarządu), pp. Stanisława Rzymowskiego i Władysława Tomaszewicza (zastępcy). Do komisyi rewizyjnej pp. Jana Gołębiowskiego, ks. Pawła Barawskiego i Józefa Tomasza Ojrzyńskiego, na zastępców pp. Gustawa Adolfa Wajsa, Hieronima Gorzędzielskiego i Jana Piątkowskiego. Naczelnikiem straży został p. Wacław Ludwik Kawecki, pełnomocnikiem naczelnika – Zygmunt Felczak, zarządzającym majątkiem Tow. p. Wincenty Jackowski.

Gazeta ,,Wiadomości mławskie" z 1922 roku informuje o skutecznej pracy tej straży. Kiedy 30 maja wybuchł pożar w składzie nafty i smarów w Szreńsku, a ogień trawił także kamienice z oficyną należącą do Rubina Cukra i Mondla Szpiry, a także kamienicę braci Przyborowskich- pożar ten gasiła straż z Mławy i straż z Kuczborka..

 

Źródło w internecie:

https://crispa.uw.edu.pl/object/files/298699/display/PDF?pageNumber=3

                          Lata  1914-1918 w Kuczborku

                                         Działalność POW na naszych terenach

W Kuczborku istniała  w latach 1914-18 placówka POW ( Polskiej Organizacji Wojskowej). Zorganizowana była ona  przez  nauczycieli Bolesława Kosińskiego i Zygmunta Felczaka. Należeli do niej z Kuczborka Józef, Franciszek, Ignacy i Wincenty Góralscy, Franciszek Sobotka, Franciszek Sobieraj, Franciszek Zalewski, Ignacy Trzciński, Franciszek Muńko ( Mańka?), Józef Lewalski, Wojciech Cegielski. W listopadzie na tych terenach zaczęto rozbrajać Niemców.
Ignacy Góralski tak opisuje przebieg rozbrojenia w Kuczborku: :
"Poszliśmy z kijami w ręku na posterunek w Kuczborku i rozbroiliśmy 10 żandarmów zabierając im karabiny, rewolwery, naboje (...), a ich doprowadziliśmy tylko w mundurach do granicy w Iłowie. Oporu nie stawiali." Tyle z opowieści Ignacego Góralskiego, który zgłosił się na ochotnika w okresie wojny polsko-bolszewickiej do pułku piechoty.
Ze wsi Krzywki-Bratki i Kuczborka zgłosiło się w tamtym okresie 18 ochotników do oddziałów kawalerii , byli to ziemianie i synowie bogatych chłopów. Piechota POW nie darzyła sympatią ułanów mając poglądy lewicowe.
Sprzeczano się, czy do porucznika zwracać się panie poruczniku, czy też obywatelu poruczniku. Na tym punkcie było wiele nieporozumień wśród wojskowych.

                      Kuczbork w okresie międzywojennym

 16 sierpnia 1922 roku powstał Chrześcijański Związek Jedności Narodowej, który był prawicowo-centrowym blokiem politycznym utworzonym przed wyborami parlamentarnymi. Wygrał wybory parlamentarne w 1922 roku. Wiadomości-Mławskie z 1922 roku podają: "1 października 1922 r. odbył się w Kuczborku wielki wiec Chrześcijańskiego Zw. Jedności Narodowej. Przemawiali p. Jerzy Zdziechowski oraz p. Kubasiewicz. Zebrani owacyjnie przyjęli przemówienia i jednogłośnie zdecydowali głosować w czasie wyborów na listę Nr 8".

 Ciekawe są wspomnienia Mirosława Charzyńskiego, pseudonim "Hary" zaczerpnięte przeze mnie z "Archiwum Historii Mówionej".

Warto się z nimi zapoznać na podstawie fragmentu wywiadu z 2009 roku, który przeprowadził Tomasz Żylski. Ciąg dalszy odnajdziecie tutaj: https://www.1944.pl/archiwum-historii-mowionej/miroslaw-charzynski,871.html

Ze wspomnień M. Charzyńskiego:

"[Do] szkoły powszechnej chodziłem na wsi w miejscowości Kuczbork, osada Kuczbork do 1939 roku, w 1939 roku sprowadziliśmy się do Warszawy.

• Jacy mieszkańcy tam żyli?

Miejscowość jest w zasadzie rolnicza, większość to byli Polacy, ale również zamieszkała przez narodowość żydowską, niedużo co prawda ale zamieszkiwali.

• Jak te stosunki się układały przed wojną pomiędzy Polakami a Żydami?

To była normalnie współpraca dobra, nie widziałem żadnych różnic, żadnych problemów, o tyle ile, że młodzież to zawsze patrzyła z rezerwą na to, ale młodzież była ustawiana przez starszych naturalnie. Tak jak ja i młodzież inna przechodziliśmy koło bóżnicy- to jest synagoga – to przechodziliśmy dość ciekawie, co to jest, co się tam kryje, podsłuchiwaliśmy modłów, a Żydzi zajmowali się raczej handlem, sklepy mieli w większości spożywcze i normalnie zamiast krów mieli kozy, które były za obrębem miasteczka czy osady hodowane. Myśmy tam podkradali się, żeby robić psikusy Żydom, ale to były kawały delikatne, nie złośliwe.

• Pamięta pan jakieś?

Pamiętam, że doiliśmy kozy dla spróbowania koziego mleka, bo my raczej nie mieliśmy koziego mleka, tylko krowie. Moja rodzina nie miała gospodarstwa, ojciec prowadził własny zakład handlowo – rzemieślniczy, tak że u nas trzeba było wszystko kupić, artykuły, które się spożywało, to trzeba było niestety u naszego kupca, albo od Żyda kupić.

• Jaka atmosfera panowała w pana domu?

W moim domu to raczej panowała atmosfera narodowa, wszyscy byliśmy gorliwymi Polakami, tak że z każdej strony i ze strony matki i ze strony ojca. Ojciec był ochotnikiem w 1918 roku i był dwa lata w niewoli radzieckiej, ale wrócił. Natomiast starszy brat, który był też w Związku Radzieckim. Już nie wrócił niestety. Rodzina ze strony matki, moi wujkowie, to byli w wojsku i byli raczej zagorzałymi Polakami, tak jak [ludzie] na wsi, którzy się czują dobrymi Polakami tacy i oni byli."

                   Fotografie mostu w Kuczborku nadesłane przez panią U. Siemianowską.

Drewniany most w Kuczborku, na drugim planie rzeka Przylepnica i okoliczne łąki

Drewniany most w Kuczborku, fot. udostępniona przez panią Urszulę Siemianowską

                                          Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r.

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku, obecna gmina Kuczbork znalazła się w powiecie mławskim. Nowe władze lokalne tworzono w oparciu o dotychczasowe powiaty. Początkowo rządzili nimi komisarze, potem zaś starostowie. W 1919 roku powołano województwo warszawskie wraz z powiatem mławskim i gminą Zielona. Z wyników pierwszego spisu powszechnego dla gminy Zielona wiemy, iż w Kuczborku wsi istniało 66 budynków mieszkalnych zamieszkanych przez 584 osoby. W tym samym czasie w Kuczborku osadzie były 54 budynki mieszkalne i 459 osób, w tym 32 osoby narodowości żydowskiej. Kuczbork folwark to dwa budynki mieszkalne zamieszkałe przez 18 osób.

Przedstawicielem władzy samorządowej byli wójtowie i sołtysi. Starosta zatwierdzał wójtów i sołtysów.  Zabranie gminne wybierało dwóch kandydatów na wójta.Wójt reprezentował gminę na zewnątrz i zawierał umowy w jej imieniu. Wójtowie nie pracowali codziennie, z kasy gminy otrzymywali symboliczne wynagrodzenie. Posiadali oni często gospodarstwa rolne i to było podstawą ich utrzymania. Wójt miał do pomocy urzędników: pisarza gminnego-sekretarza, jego pomocników i woźnego. Przed zatwierdzeniem wójta czy sołtysa starosta według prawa musiał wiedzieć, czy kandydat prowadzi się moralnie i nie ma wobec niego żadnych zastrzeżeń. Policja Państwowa wydawała opinię na ten temat na piśmie. Organizatorem ochotniczych straży pożarnych na terenie gminy był sekretarz gminy Felczak. W skład Rady Gminy w roku 1930 wchodzili : Karol Biernacki, Bolesław Bagiński, Franciszek Bogacki, Seweryn Dąbrowski, Jan Gesek, Ignacy Góralski, Stanisław Jasiński, Michał Kafarski, Teodor Krakowski, Stanisław Langiewicz, Jan Mańka i Jan Zielazkiewicz. Wójtem gminy był Stefan Zaboklicki - miejscowy większy rolnik. Sekretarzem był Zygmunt Felczak osoba wyróżniająca się pracą społeczną dla mieszkańców. W 1933 roku dokonano wielu zmian w funkcjonowaniu gmin wiejskich. Na czele urzędu gminy stał sekretarz, wójt był zwierzchnikiem całej gminy i aparatu urzędniczego. Gminę podzielono na gromady.

Z tą miejscowością ( podobnie jak z Zieloną) wiąże się postać sławnej pisarki Marii Dąbrowskiej. Do niedawna istniał jeszcze w Kuczborku dworek , gdzie przez kilka pierwszych lat małżeństwa mieszkali rodzice Marii Dąbrowskiej Ludomira i Józef Szumscy. Pisarka odwiedzała co jakiś czas te strony. Jej imieniem nazwano też jej imieniem Liceum Ogólnokształcące w Żurominie. Matka Marii Dąbrowskiej Ludomira często odwiedzała z Józefą Rzymowską rodzinę Tomaszewiczów, właścicieli folwarku w Kozielsku. Byli oni świadkami na chrzcie syna Szumskich Adama Makarego, który zmarł w wieku 3 miesięcy. W 1883 roku, kiedy Stanisławowi i Józefie Rzymowskim urodził się syn Wincenty - Władysław Tomaszewicz i jego żona Julianna zostali rodzicami chrzestnymi. Wcześniej, w 1877 roku, gdy Państwo Rzymowscy chrzcili córkę Kazimierę Marię , rodzicami chrzestnymi zostali Julian Rzymowski i Ludomira Gałczyńska(matka Marii Dąbrowskiej).

Według danych z 1929 roku właścicielami ziemskimi w Kuczborku byli sukcesorzy Stanisława Rzymowskiego. Kowalstwem w Kuczborku zajmowali się  Klimowski i Nadratowski. Paweł Erman jest wymieniony jako piekarz, rzeźnicy to  Ignacy Sękowski . Sklepy z artykułami spożywczymi prowadzili W. Góralski, Stanisław Sosnowski i B. Szałecki. Wiatraki - A. Budzyński i F. Skórowski, cieślą był R. Lech, stolarze - Jaskóła i Reda.

 W Kuczborku w tamtym okresie istniała także gospoda przy drodze w stronę cmentarza  będąca własnością państwa Olszewskich z Zielonej. 

Pani Maria Olszewska w gospodzie w Kuczborku, przed II wojną św.

Głos mławski z 1930 roku podaje następującą informację: "W dniu 28 kwietnia r.b. odbyło się zebranie ogólne członków Kasy Spółdzielczej w Kuczborku, na którym dokonano wyboru sekretarza Rady Nadzorczej . Wybrany został Szymański Jerzy na miejsce B. Górskiego ( lub Góralskiego)."

Obok Ochotniczej Straży Pożarnej, Koła Gospodyń Wiejskich, w okresie międzywojennym istniało w Kuczborku Koło Młodzieży, które często organizowało zabawy taneczne, a zysk przeznaczany był na jego rozwój.
Według książki telefonicznej z 1932 roku telefony w tym czasie w gminie Zielona miały następujące osoby i instytucje: Biedrzycki W.- komornik sądowy

                               Biernacki K.- właściciel ziemski z Chojnowa

                               Posterunek Policji

                               Urząd Gminy Zielona

                               Urząd Gminy w Niechłoninie

                                                   II wojna światowa

Podczas okupacji niemieckiej zaczęła się eksterminacja ludności żydowskiej z tego terenu. Także polska inteligencja, jak księża, organiści oraz nauczyciele byli aresztowani i wywożeni do obozów koncentracyjnych.  W "Źródłach historycznych do dziejów Ziemi Mławskiej" można odnaleźć informacje o tych faktach. W obozie karnym w Niemczech zginął nauczyciel z Kuczborka - Stanisław Świątek. W 1943 roku aresztowano organistę z Kuczborka Lucjana Bilskiego, mającego 24 lata i Kazimierza Kostrzewskiego, lat 35 także organistę z parafii Sarnowo. Wszystkich aresztowanych organistów wywieziono do Oświęcimia i tam zostali wymordowani śmiercią głodową, jako więźniowie polityczni. Do  niemieckiego obozu w Działdowie, wtedy Soldau trafił również późniejszy proboszcz parafii Kuczbork Tadeusz Trzciński. 

 Ksiądz dziekan Tadeusz Trzciński  w latach powojennych 1945-85, był administratorem, później proboszczem. Od maja do października 1942 roku był więziony w niemieckim obozie KL Soldau ( w Działdowie), zmarł w Kuczborku w 1989 roku. Pobyt w obozie czasem wspominał ze łzami w oczach, jako coś  ponad wymiar ludzki okrutnego. Po wojnie angażował się w poszukiwanie i ekshumację byłych więźniów Soldau. Okupanci, którzy zajmowali podczas II wojny św. Kuczbork - zmienili jej nazwę na Frutzburg.

 
                       Po II wojnie św. - działania AK

Oddział Franciszka Wypycha "Wilka" 11 czerwca 1946 roku zorganizował zasadzkę. Zatrzymano auto na szosie Mława -Kuczbork i zastrzelono 2 pracowników więziennictwa. Po pewnym czasie ostrzelano inny samochód, wtedy zginął szofer i jeden z policjantów o nazwisku Kowalski. 

Więcej o działalności partyzantów na terenie gm. Kuczbork znajdziecie tu :http://bibliotekazielona2.blogspot.com/2013/03/dziaalnosc-bch-w-okolicach-zielonej-i.html

i tutaj: http://bibliotekazielona2.blogspot.com/search/label/Purzyccy

                                Badania archeologiczne

W 2006 roku przeprowadzono w Kuczborku badania wykopaliskowe. Odsłonięto na skrzyżowaniu dróg z Kuczborka i Nidzgory cmentarzysko kultur przeworskiej i wielbarskiej z okresu wpływów rzymskich I-III wieku n.e.
Były tam groby całopalne zawierające fragmenty odzieży i ozdób z żelaza i miedzi. Obok tychże grobów odkryto inne o wiele późniejsze. szkieletowe. Są to prawdopodobnie groby powstańcze z 1863 roku.
https://www.archeologia.uw.edu.pl/kuczbork-cmentarzysko-kultur-przeworskiej-i-wielbarskiej-i-ii-w-n-e/

Dziś Kuczbork jest osadą liczącą około 1105 mieszkańców. Znajduje się tu Urząd Gminy,  szkoła, zabytkowy Kościół oraz Gminna Biblioteka Samorządowa, Dom Kultury i Klub Seniora.

                               Szkolnictwo w Kuczborku

Pierwszym organizatorem szkolnictwa w powiecie mławskim w okresie okupacji niemieckiej w latach 1914-18 był Władysław Kierst. Przygotował projekt sieci szkół powszechnych i zorganizował Biuro Inspektoratu Szkolnego. Organizował szkoły powszechne, poszukiwał i kształcił nauczycieli. Po zajęciu Ziemi Mławskiej przez wojska niemieckie w 1914 roku władze informowały ludność, że nauka w szkołach będzie się odbywała na zasadach z okresu rządów carskich, czyli w języku rosyjskim. Od stycznia do wiosny 1915 roku nauczanie wznowiono w szkołach, które już istniały wcześniej, tj. m. in. w Zielonej, Niechłoninie, Nowej wsi, Sarnowie. W 1915 roku stopniowo powstawały szkoły początkowe z wykładowym językiem polskim. Do szkół uczęszczały głównie dzieci gospodarzy i rzemieślników, toteż zwróciła na ten fakt uwagę Powiatowa Rada Opiekuńcza, która dnia 4 października 1916 r. wystosowała okólnik nr 6 brzmiący: „Rada Powiatowa uważa, że jest moralnym i narodowym obowiązkiem pracodawców a więc i właścicieli ziemskich dać możność korzystania z kształcenia elementarnego wszystkim dzieciom swoich pracowników”. Zaczęły wtedy powstawać w gminach powiatu mławskiego szkoły elementarne, do których zaczęły uczęszczać dotąd będące na uboczu edukacji dzieci chłopskie. Uczono je podstaw pisania, czytania i religii. W 1917 roku istniała w Kuczborku szkoła powszechna, która powstała w miejscu początkowej szkoły rosyjskiej, prawdopodobnie istniejącej już w  1880 roku.  Powszechna, czyli dla dzieci wszystkich stanów. Akta stanu cywilnego w parafii Kuczbork wskazują, że w 1877 roku istniała już w Kuczborku szkoła, uczył w niej m.in. Stanisław Rzymowski, którego żona Józefa z Ciechowiczów była kuzynką Marii Dąbrowskiej.

W okresie przedwojennym kierownikiem szkoły w Kuczborku był Józef Tomaszewski, nauczycielką była Janina Felczak.

 Warto dodać, iż na przełomie XIX i XX wieku istniała w Szreńsku szkoła mieszczańska, która należała do mieszczan i miał tam prawo posyłać dzieci ten, kto był posiadaczem ziemi. By posiąść sztukę pisania i czytania, rodzice byli zmuszeni płacić prywatnie nauczycielom. Nauczycielami byli tam w tym czasie Szedel i Górski.

 

                 Ksiądz Ferdynand Pajewski, kierownik szkoły w Kuczborku Józef Tomaszewski, nauczycielka Janina Felczak, p. Felczak, uczniowie. Kuczbork, lata 30-te.  Fot. ze zbiorów biblioteki w Zielonej

                          Stare fotografie z Kuczborka 

https://bibliotekazielona2.blogspot.com/2011/11/stare-fotografie_14.html

                     Znane osoby pochodzące z Kuczborka

 Jan Kuczborski herbu Ogończyk ( urodzony około 1572 roku, zmarł  31 marca 1624 roku) w Lubawie. Był biskupem Chełmińskim, scholastykiem gnieźnieńskim, archidiakonem poznańskim, rejentem kancelarii koronnej. Był najstarszym synem Jana i Doroty Ciołkówny z Kuczborka. Pochowany został w Kościele Świętojańskim w Toruniu, zgodnie zresztą ze swoim życzeniem. Był cenionym przez króla Zygmunta dyplomatą. W czasie wojny szwedzkiej o Inflanty Zygmunt III i stany koronne wysłały go do zbadania stanu rzeczy, z czego on wywiązał się świetnie napominając starostów i zaprowadzając porządek. Jezuici mieli mu wiele do zawdzięczenia, ponieważ sprowadził ich do Bydgoszczy i opiekował się nimi. W Toruniu wspomagał finansowo szkoły,  alumnów, ubogich studentów, podobne wsparcie otrzymywały od niego szkoły w miastach Grudziądz i  Malbork. Po swojej śmierci majątek sprawiedliwie rozdzielił pomiędzy kościoły i klasztory, najwięcej zapisując królowi Zygmuntowi III. Pominął w tym swoich krewnych, którzy mieli mu za złe takie oddanie pracy i kościołowi.

 Walenty Kuczborski  urodził się w 1525 roku w Kuczborku. Po ukończeniu Akademii Krakowskiej studiował filozofię i teologię w Rzymie. Powrócił do kraju i jako ksiądz był długoletnim sekretarzem kardynała Hozjusza, polskiego humanisty, dyplomaty, sekretarza Zygmunta Starego. Kardynał Hozjusz twierdził m.in., że pismo św. bez nauk kościoła jest równe rangą bajkom Ezopa.  Hozjusz i Walenty Kuczborski odnaleźli grób króla Bolesława Śmiałego w Osjaku w południowo - wschodniej Austrii, w liczącym ponad 1000 lat klasztorze benedyktynów. Król ten po zamordowaniu biskupa Stanisława musiał uciekać z kraju. Legenda mówi, że w owym klasztorze odbywał swoja pokutę.

Walenty Kuczborski pełnił także funkcje archidiakona pomorskiego, kanonika katedralnego krakowskiego. Został także sekretarzem w kancelarii Zygmunta Augusta.

Zmarł 4.10.1572 roku w Krakowie na zarazę panująca wówczas w tym mieście.

Oto, co pisze na jego temat wydawca "Wykładu na lament Jeremiasza proroka" : "Z prozaików naszych wieku 16 mało kto dorówna Kuczborskiemu. Styl jego, co do mocy wyrażeń, potoczystości i wyrobienia języka przewyższa pisma Skargi i Górnickiego." Przytoczmy fragment pióra Walentego Kuczborskiego: "Przyszliśmy na te nieszczęsne, a snadź ostateczne czasy, w których miłość w ludziach gaśnie i wiara ustawa i nieprawość im dalej, tem się bardziej rozlewa, tak, że ludzie prawie, jak w odmęcie chodzą  ..."  Czytamy o nim także, iż "Dla dowcipu swego, gruntownej i rozległej nauki oraz łagodnych obyczajów kochanym był przez współczesnych sobie sławnych ludzi: Piotra Lilii, Marcina Kromera, Tomasza Tretera. Hozyusz zaś upatrując w nim jedną z najdzielniejszych podpór kościoła, trzymał go czas niejaki przy boku swym, używając pióra jego do walki z różnowiercami. Zygmunt August, który na dwór swój największe dowcipy zwabiał, mianował Kuczborskiego sekretarzem swoim i używał go do listów i korespondencyi z dworami zagranicznymi."

Więcej o tej postaci znajdziecie tu:https://www.ipsb.iolab.pl/a/biografia/walenty-kuczborski-h-ogonczyk

                                                Klasztor w Osjaku, (fot. Wikimedia Commons)

Rok 2003, grób po renowacji

https://histmag.org/Grob-polskiego-krola-w-Ossiach-legenda-czy-fakt-historyczny-1086

Wincenty Rzymowski, pseudonim Jan Gromnicki, Andrzej Boruta. Balbo. Urodził się 19 lipca 1883 roku w Kuczborku, zmarł 30 kwietnia 1950 roku w Warszawie. Był dziennikarzem, literatem i politykiem oraz  ministrem spraw zagranicznych, posłem na Sejm Ustawodawczy, przywódcą Stronnictwa Demokratycznego. Urodził się w rodzinie Stanisława i Józefy z Cichowiczów. Był spokrewniony z Marią Dąbrowską. Obecnie jego osoba jest zapomniana lub jest oceniana krytycznie.

Ignacy Góralski urodzony w Kuczborku w 1887 roku. Był posłem na sejm Ustawodawczy w latach 1919-22. Był właścicielem gospodarstwa rolnego, najpierw w Kuczborku, później w Przyspie. Był założycielem Straży Ogniowej, Kółka Rolniczego i Spółdzielczej Kasy Oszczędności w Kuczborku. Dużo więcej informacji o tej ciekawej postaci odnajdziecie tu :

https://bibliotekazielona2.blogspot.com/2018/03/ignacy-goralski-ignacy-goralski.html

Ksiądz Tomasz Kowalewski ur. w Kuczborku w 1857 roku, syn burmistrza Szreńska, gdzie się wychowywał. Zasłynął, jako autor podręczników religii i opracowań o treści religijnej i historycznej, prefekt szkół żeńskich. Był także założycielem Towarzystwa Naukowego Płockiego, założycielem Muzeum Diecezjalnego oraz autorem katalogu zbiorów muzealnych i Skarbca Katedry Płockiej. Zmarł w 1927 roku.

Kolejna postać warta wspomnienia tutaj, której nazwisko można odnaleźć w zasobach internetowych to Władysław Romuald Leppert urodzony we wsi Łążek. Kształcił się w Mławie i Warszawie. Przyrodnik, chemik, bakteriolog, higienista, współpracownik czasopism chemicznych polskich i niemieckich. 

Włodzimierz Śliwczyński, magister inżynier architekt, ur. w Kuczborku w 1932 roku. W pobliżu kopca Józefa Piłsudskiego w krakowskim Lesie Wolskim powstał chodnik imienia tego wieloletniego kierownika prac przy odnowie polskiej Mogiły Mogił. Był społecznikiem, strażnikiem pamięci Marszałka Piłsudskiego, wieloletnim wiceprzewodniczącym Komitetu Opieki nad kopcem Józefa Piłsudskiego. Za całokształt swej działalności społecznej został odznaczony m.in. Złotym Krzyżem Zasługi, Złotym Medalem Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej, Odznaką „Honoris Gratia”,  Złotą Odznaką „Za pracę Społeczną dla Miasta Krakowa”, Złotą Odznaką „Za zasługi dla Ziemi Krakowskiej”, był też laureatem przyznawanej przez TMHiZK Nagrody im. Klemensa Bąkowskiego.

Henryk Marcinkiewicz  - urodził się w Kuczborku w 1930 roku  w rodzinie szewca, mieszkał tam do 1938 roku. Rodzina zmieniła miejsce zamieszkania, by w końcu osiąść w Mławie, gdzie Henryk ukończył Liceum Ogólnokształcące. Pracował w szkole w Kuczborku. Następnie ukończył studia pedagogiczne i uczył w Technikum Budowlanym w Mławie. Był polonistą i bibliotekarzem. Słynął z pięknej gry na skrzypcach, był również poetą. Wydal 5 tomików poezji. 

Tutaj dowiecie się Państwo, kim był Skorobogatow : https://bibliotekazielona2.blogspot.com/2015/12/skorobogatow-carski-kapitan-przyjazny.html

Tutaj znajdziecie informacje na temat Michaela Matulewicza z Pensylwanii, który szuka swoich przodków w Polsce.

https://bibliotekazielona2.blogspot.com/2018/10/amerykanin-z-pennsylwanii-szuka-sladow.html

 Żołnierz AK z Kuczborka - Józefa Plety, łączniczka, ps. "Sówka" w stopniu strzelec, urodzona 16 grudnia 1924 r. Służyła w oddziale AK grupy "Kampinos".

 Kazimierz Grzegorz Kafarski ( z powstańczego biogramu), syn Stanisława i Florentyny ps. "Korab", ur. 1898-03-04, st. starszy wachmistrz, Po śmierci ojca w 1918 r. wstąpił ochotniczo do Wojska Polskiego. W 1920 r. brał udział w wyprawie kijowskiej, a następnie w wojnie obronnej. W stopniu plutonowego w odrodzonej Polsce związał się z zawodową służbą wojskową - 1. Pułkiem Ułanów Krechowieckich stacjonujących w Augustowie. Tu się ożenił z Janiną z Maciukiewiczów. Mieli trzy córki: Idalię, Danutę i Teresę.

Kampania wrześniowa:

W stopniu starszego wachmistrza bierze wraz ze swym pułkiem udział w wojnie 1939 r., jest ostatnim chorążym pocztu sztandarowego. Ranny pod Kockiem, dostaje się do niewoli niemieckiej. Po wydostaniu się ze szpitala odnajduje rodzinę, z którą przebywa w majątku Zamoyskich w Kozłówce na Lubelszczyźnie. Zaangażowany jest w działalność Armii Krajowej. Wobec zagrożenia przenosi się wraz z rodziną w 1943 r. do Warszawy.W Powstaniu brała udział także jego najstarsza córka - harcerka Szarych Szeregów, Idalia Kafarska. Awansowany przez prezydenta na uchodźstwie do stopnia podporucznika. Odznaczony Oficerskim i Kawalerskim Krzyżem Orderu Odrodzenia Polski, Złotym i Srebrnym Krzyżami Zasługi, Krzyżem Walecznych, Medalami za udział w wojnie 1920 i 1939 roku oraz licznymi odznaczeniami honorowymi i pamiątkowymi. ( https://www.1944.pl/powstancze-biogramy/kazimierz-kafarski,55545.html )

                                       Felczakowie

Rodzina Felczaków z Kuczborka to rodzina bardzo zasłużona dla swojego regionu i kraju, w okresie przedwojennym mieszkali w Kuczborku.Tutaj link do informacji :https://bibliotekazielona2.blogspot.com/2022/11/rodzina-felczakow-z-kuczborka.html

Trochę informacji o mieszkańcach dawnego Kuczborka: https://bibliotekazielona2.blogspot.com/2017/02/pan-micha-kwidzinski-podzieli-sie-z.html

                        Włodarze Kuczborka od XIX w. 

1. Do 1809 roku prezydentem Kuczborka był - Jan Piątkowski, sprawował obowiązki urzędnika stanu cywilnego

2. Następnie Burmistrzem został A. Staszewski, który także sprawował obowiązki urzędnika stanu cywilnego c.d.n

3. Wójtem gminy Zielona w 1883 roku był Stanisław Rzymowski, nauczyciel, spokrewniony z pisarką Marią Dąbrowską.

                       Żydzi Kuczborscy

Pierwsze zapiski o osadnictwie żydowskim w Kuczborku pochodzą z 1775 roku, kiedy to wizytator z płockiej diecezji podał , iż w miasteczku tym mieszka 44 Żydów. Parafia kuczborska zaś liczy 63 Żydów. Miała mieszkać tu bardzo uboga społeczność żydowska, która w Kosiarze posiadała izdebkę, w której odprawiała publicznie swoje obrządki. W 1827 roku w miejscowości było już 291 Żydów ( 64 % mieszkańców). W połowie XIX wieku istniała tu gmina wyznaniowa, której podlegali Żydzi z Żuromina. Z informacji zawartych w metrykach kuczborskich dowiadujemy się trochę o wyznawcach judaizmu w tym miasteczku. Byli to najczęściej rzemieślnicy. Mamy więc następujące osoby, które przewijają się przez rok 1810. - starozakonny Lejtek Mickołowicz żyjący z konta krawieckiego - starozakonny Berkiewicz - rzeżnik -starozakonny Abraham Mendel - kupiec - starozakonny Samuel Smulewicz - krawiec - starozakonny Janchel Salomonowicz - starozakonny Jcek Moskowicz - wyrobnik w Kuczborku Starozakonni, co ciekawe  byli także żołnierzami, na co wskazują akty ślubów, chrztów, czy zgonów . W 1865 roku odnotowano Abrahama Bitsza - żołnierza dziesiątej liniowej roty Niżegorodzkiego Pułku Piechoty Wojsk Cesarstwa Rosyjskiego stacjonujących w Kuczborku. W podobnym  czasie starozakonny Uryś Lendowicz, cyrulik był żołnierzem w siódmej rocie piechoty Kałuskiego Pułku Piechoty im. księcia pruskiego regenta( Wilhelma Hohenzollerna). Funkcję trębacza  w tym samym pułku pełnił Szmul Elgrat.  Oto kilkadziesiąt nazwisk starozakonnych mieszkających wówczas w Kuczborku i ich zajęcia: Lejba Bekier - czapnik w Kuczborku             Mosiek Berek Adunaj- czapnik             Józef Bejcz Leszczyński -krawiec             Abraham Mosiek Bogdusz - zastępca rabina w Kuczborku, później rabin             Szmul Icek Gołdrech - handlarz             Szyja Mydlgarg- krawiec             Nysen Jakubowicz- krawiec              Szmul Markowicz- stolarz             Antonina Purkiewicz - położna             Izrael Witman vel Sęk- wyrobnik             Szymek Leszczyński vel Sarnowski- krawiec             Szmul Gołdrach- handlarz zbożem             Mendel Kirszenbaum- handlarz             Icek Jakóbczak- krawaiec             Abraham Kołtun- krawiec             Lewek Niechliński- krawiec             Ejzyk Abraham Rzeczak- duchowny             Berek Bromberg- stolarz             Inda Bejer Kelmanowski- wyrobnik             Abraham Izaak Gruszka- rzeźnik             Lejb Bekier - kuśnierz             Mejłech Jankiel Cudek- krwaiec             Szymek Orzech - krawiec                            Żydzi kuczborscy( i nie tylko) w przeważającej części potrafili czytać i pisać w przeciwieństwie do swoich polskich sąsiadów, z których tylko nieliczni opanowali tę umiejętność.  Przykrą staje się konluzja, że polscy mieszkańcy wsi żyli w połowie XIX w., będąc analfabetami, i nic z tym nie robiono, a ziemianom okolicznym było to obojętne i być może na rękę. Towarzystwa Rolnicze, które zaczęły wtedy powstawać starały się uświadamiać szlachtę, by tworzyła niewielkie szkoły dla dzieci wiejskich i dbała o włościan. Andrzej Artur Zamoyski był inicjatorem i prezesem Towarzystwa Rolniczego, które powstało w Królestwie Polskim w 1858 roku. roku. Był to duży krok w kierunku unowocześnienia polskiego rolnictwa i polepszenia bytu chłopów. Korespondentem T.R. na teren mławski był właściciel Zielonej Włodzimierz Kisielnicki. Po jego śmierci prawdopodobnie jego następcy przejęli tę rolę.                                   Widok na cmentarz żydowski w Kuczborku                                                                              Na przełomie XIX i XX wieku nastąpił ogromny spadek społeczności żydowskiej spowodowany emigracją do Ameryki i Palestyny. W 1921 roku podczas spisu powszechnego odnotowano  jedynie 32 Żydów mieszkających tu. II wojna światowa całkowicie zmiotła tę społeczność z Kuczborka.  Z cytowanego dokumentu diecezji płockiej wiadomo, iż nekropolia żydowska istniała już w 1775 roku. Opisana była , jako "kierków na stawem, rowem otoczony ode dworu, im nadany, na którym się chowają. "Obecnie cmentarz jest zniszczony.

Korzystałam z następujących materiałów:

 Zasoby metrykalne, Geneteka
"Bieżuńskie Zeszyty Historyczne"

,,Głos mławski"
"Ziemia Zawkrzeńska"
"Studia i Materiały do dziejów Ziemi Zawkrzeńskiej"

Źródła historyczne do dziejów Ziemi Zawkrzeńskiej 1065-1956, Andrzej Grochowski i Ryszard Juszkiewicz
Roczniki Mazowieckie
Wikipedia
http://www.archeo.uw.edu.pl/szablon.php?id=553
Ziemia Zawkrzeńska, Tom IV, praca zbiorowa - materiał nadesłany przez panią Małgorzatę Bońkowską-Szaraniec
Tygodnik Ciechanowski, nr 14, 3 kwietnia, 2018

https://bloodandfrogs.com/wp-content/uploads/encyclopedia/poland/kirkuty/kuczbork.htm

Żródła historyczne do dziejów Ziemi Mławskiej 1065-1956, Mlawa- Ciechanów, 1998

https://spxvi.edu.pl/kanon/osoby/?id=60

https://genealodzy.pl/

WA303_4848_A398-r1981-R88-nr2_Kwartalnik-Historyczny 02 Banaszkiewicz.pdf