22 stycznia 2023 roku przypadła 160 rocznica powstania styczniowego, które zakończyło się krwawym upadkiem, warto jednak wiedzieć, jak przebiegało ono na naszych terenach.
Powstanie styczniowe rozpoczęło się 22 stycznia 1863 roku Manifestem Tymczasowego Rządu Narodowego. Do pierwszej potyczki z Rosjanami w całym Królestwie Polskim i na Mazowszu doszło 22 stycznia 1863 roku pod Ciółkowem koło Staroźreby. Powstanie nie miało dużych szans, ponieważ armia carska była świetnie uzbrojona i kilkukrotnie liczniejsza. A jednak to Polacy początkowo odnosili sukcesy w walce z zaborcą. Niestety, w polskich oddziałach niewielu powstańców posiadało broń palną, zaś oddziały chłopskie uzbrojone były głównie w kosy. Duch walki był jednak tak ogromny, że powstanie styczniowe było najdłużej trwającym polskim powstaniem narodowym. Jak podaje Wikipedia, w tym zrywie narodowowyzwoleńczym stoczono ok. 1200 bitew i różnego rodzaju potyczek. Straty ludzkie były ogromne, bo w walkach poległo ok.10- 20 tys. powstańców, na Sybir i katorgę wywieziono 38 tys., wielu stracono, inni wyemigrowali.
A jak to wyglądało w naszych stronach?
Między Kuczborkiem, a Kozielskiem stoczono w czasie powstania styczniowego kilka walk z Moskalami. Szczególnie znany był tu oddział Kaszuby ( naczelnika sił zbrojnych powiatu mławskiego). Pierwsza z potyczek miała miejsce 27.06.1863 roku. Wtedy to oddział Ignacego Zambrzyckiego, byłego oficera carskiego uderzył na grupę 46 moskali zmuszając ich do ucieczki oraz odbierając wrogom karabiny i pałasze.
Kolejna 6 lipca 1863 roku, gdy o godz.6 wieczorem część oddziału Kaszuby - 65 osób dowodzona przez Ignacego Zambrzyckiego, urządziła pod Kuczborkiem zasadzkę na 100 objeszczyków
( formacja kozaków, konny strażnik granicy Imperium Rosyjskiego w XIX-XX wieku) prowadzących z Mostowa do Zielunia wozy załadowane sianem. Moskale, czego nikt nie przewidział, prowadzili ze sobą czujne psy, które dały znać o zagrożeniu ze strony powstańców. Szybko też zaczęli się ostrzeliwać spoza wozów, a walka ta trwała ok. 3 godzin, podczas których kilku powstańców zostało rannych, natomiast wśród objeszczyków odnotowano 7 zabitych i 9 rannych. Powstańcy uzbrojeni byli w sztucery z bagnetami i dubeltówki.
W walkach pomiędzy Kuczborkiem a Kozielskiem ciężko ranny został ojciec znanej pisarki Marii Dąbrowskiej - Józef Szumski.
12.07.1863 roku miała miejsce trzecia potyczka pomiędzy oddziałem Kaszuby a Moskalami.
Walki stoczone pod dowództwem Zambrzyckiego :
- Kuczbork, 27.06.1863
- Rozwoziny, 3.07.1863
- Kuczbork, 6.07.1863
- Kuczbork, 12.07.1863
Ignacy Zambrzycki
 |
| Pomnik powstańców z czasów powstania styczniowego znajdujący się na cmentarzu w Kuczborku |
Pomnik poległym w bitwie pod Kuczborkiem powstańcom wystawili rodacy z Ameryki. Pochowano tu 30 osób w tym 8 nieznanych z imienia i nazwiska.
Zginęli wtedy: Leon Zembrzuski z Chromakowa, lat 17
-Jan Lewandowski ze Szreńska
-Stanisław Taroni z Wilna
-Bronisław Młynarczyk z Płocka
-Wiśniewski z Rybitw
-Zieliński z Korzybia
Stanisław Jastrzębski z Siemcich
-Kłosownicz z poznańskiego
-Necel, młynarczyk z Żuromina
-Hipolit Nosarzewski z Olszewa
-Wilhelm Huk
-Józef Maliszewski z gminy Sulęcice
- Józef Aleksandrowicz z Kuczborka, lat 20, syn Józefa i Franciszki z Trzcińskich
-Ludwik Miklewicz
- Tomasz Solecki, lat 39
-Ludwik Miklewicz
-Jan Zdanowicz, zmarł 4 lipca w Nidzgorze
- Jan Jeliński
- Leopold Klemp z Chełmna
- Antoni Stasiewicz z Płocka
-Wawrzyniec Latek z Przychoda
O wszystkich tych zgonach zaświadczyli: Wincenty Kobyliński, lat 50, ławnik, gospodarz oraz Józef Piątkowski lat 33, gospodarz w mieście Kuczborku zamieszkali.
-
Jak wyglądały walki w okolicach Zielonej?
Rozbite oddziały mjr Camillo Leneizy i Cichorskiego stoczyły walkę 14 października 1863 roku między Osówką a Sztokiem, na lewym brzegu Działdówki, gdzie mjr Leneizo założył obóz.
Była to krwawa rozprawa, jak podają " Źródła historyczne do dziejów Ziemi Mławskiej 1065-1956". Siły moskiewskie pod dowództwem podpułkownika Dobrowolskiego wynosiły ponoć 1500 osób.
Major Leneizo i kapitan Gasztowtt poprowadzili garstkę swych ludzi na bardzo nierówny bój. Żołnierze doskonale zdawali sobie sprawę z niższości swego oddziału lecz walczyli bardzo odważnie. Trudno ich było zachwiać, ufali swemu majorowi Leneizo i za nim z ufnością podążali . Musiał być on obdarzonym charyzmą i niezwykłą odwagą, skoro zyskał sobie taki posłuch wśród żołnierzy. Niestety najpierw został ranny kpt. Bronisław Gasztowtt idący na czele oddziału, poległ także Leneiza. W szeregi wdarła się niepewność i zamieszanie .Po 4-godzinnej walce, dzięki poświęceniu pozostałych oficerów oddział nie poszedł w rozsypkę, lecz zdołał się cofnąć i przebić.
Oprócz dowódcy oddziału Leneizy i Gasztowtta, który był pół Żmudzinem pół Francuzem, padli jeszcze oficerowie : Potkański z Rawskiego, Zawadzki z Lipnowskiego, i ceniony szeregowiec Bolewski. Razem wśród poległych było 31 osób. Do niewoli wzięto 26. Pozostali przebili się ku Skrwilnu.
Na starym cmentarzu w Zielonej ma się znajdować - według historyka regionalnego Mariana Przedpełskiego, grób ok. 60 powstańców styczniowych. Według Przedpełskiego kroniki kościoła w Zielonej wspominają o takim fakcie. Mówią o tym także niektórzy mieszkańcy tej wsi, iż wśród brzóz cmentarnych był grób poległych w tych okolicach powstańców. Miejsce miało być oznaczone dużym brązowym kamieniem. Jednak po kamieniu nie ma śladu. Razem z uczniami i nauczycielką szukaliśmy tego miejsca i... nic. Okazało się, że kilka lat temu brązowy głaz leżał przy głównej alejce cmentarza wśród drzew, których już również nie ma.Z Zieloną był związany ojciec Marii Dąbrowskiej Józef Szumski. Był powstańcem z 1863 roku, został ciężko ranny bagnetem w pierś między Kuczborkiem a Kozielskiem. Leczył się we dworze Kisielnickich. Tak Bogumił Niechcic opowiada swoje dzieje Ksawuni Woynarowskiej w powieści "Noce i dnie":
"...Wiesz ile miałem wtedy lat? Piętnaście. Majątek nam zabrali, ojca wywieźli, matka wyjechała za nim. Ja zostałem u jednych bogatych krewnych(...)" Józef Szumski to pierwowzór Bogumiła Niechcica z "Nocy i dni" Marii Dąbrowskiej. Szumski brał także udział w walkach powstańczych w okolicach Zielonej, o czym wspominał często wspominał. Był wielkim patriotą i dzielnym powstańcem. Mieszkał początkowo w Wawrowie, później w Lisinach, Zielonej i Kuczborku.
Józef Szumski, ojciec Marii Dąbrowskiej
.jpeg)
.jpeg)
.jpeg)
.jpeg)
.jpeg)
.jpeg)
.jpeg)
.jpeg)
.jpeg)
.jpeg)
